NỐI TRUYỀN THÍCH-CA CHÁNH PHÁP, ĐẠO PHẬT KHẤT SĨ VIỆT NAM.

Đạo phật khất sĩ / Giáo dục - Hoằng pháp / Môn oai nghi Sa-di NGÀY NAY

Tâm Nguyên , Thứ 7 14-02-2015

Môn oai nghi Sa-di ngày nay

 

     KS. Minh Bình     

 

 

Nói về oai nghi, thì người có oai nghi là người có phong thái tôn nghiêm. Bất cứ người nào có lòng tự trọng đều có dáng tôn nghiêm. Khi đứng trước những người cảnh sát nghiêm túc, các vị nữ tu Công giáo, các thầy cô giáo xưa… người ta có cảm giác nể phục, kính mến, quý trọng, là do những đối tượng kia đã toát lên một oai nghi nào đó, gây ấn tượng với người tiếp xúc. Không luận là người đời hay người tu hành, hễ ai có phẩm cách thì người đó có sự tôn nghiêm, khiến cho người khác không dám xúc phạm đến lòng tự trọng của họ.

 

Khái quát về sự học hạnh làm người, tục ngữ Việt Nam có câu “Học ăn, học nói, học gói, học mở...”. Thổi vào câu tục ngữ này một tinh thần Phật giáo, thì cái học hạnh của người xuất gia sẽ là:

 

Học ăn, học nói, học cười

Học đi, học đứng, học thôi giận hờn

Học quên hai chữ Thua hơn

Thị phi, Nhân ngã… cung đờn vô thanh!

 

Oai nghi là những phép tắc hành xử trang nghiêm khiến người không dám xúc phạm. Oai nghi Sa-di tức là hạnh của người xuất gia giải thoát, đằm thắm trang nghiêm, điều độ trong sinh hoạt hàng ngày theo khuôn phép của nhà Phật. Đối với người xuất gia học đạo, do nói năng, hành động, sinh hoạt đúng với phận sự của mình, các vị ấy có được những oai nghi của một người tu hành. Do có oai nghi của một người tu hành, các vị ấy huân tập được khẩu nghiệp và thân nghiệp thanh tịnh, từ đó dần dần nhiếp phục được ý nghiệp. Vậy những người mới xuất gia cần phải học và hành Môn oai nghi Sa-di, là cách tiến tu đạo nghiệp thiết thật.

 

Trong các xã hội của nhân loại, hàng Phật tử xuất gia có những vị trí xã hội nhất định. Với những vị trí xã hội của mình, các Phật tử xuất gia phải mang những vai trò xã hội tương xứng. Do đó, một nhà sư cũng có những hạn chế (thân bất do kỷ, thân chẳng do ta) và có những bổn phận nhất định để xã hội chấp nhận được là một nhà sư. Ví dụ khi gặp các nhà sư, mọi người đều chấp tay xá chào rồi gọi là thầy và tự xưng là trò. Khi người ta đã cung kính như vậy, các sư có thể cư xử tệ hơn một vị thầy sao? Hay khi mọi người nhịn ăn, nhịn mặc, lo cho các sư được đầy đủ để yên tâm tu hành, thì các sư có thể không tu sao? Nếu các sư không xứng đáng với sự hy sinh của mọi người, thì nhân quả tất nhiên là các sư phải rời khỏi vị trí của mình. Xem như cuộc sống đã đào thải một kẻ không xứng đáng, theo sự sàng lọc tự nhiên. Vậy người xuất gia cũng cần phải học cách sống trong cuộc đời, để sự tu hành không bị trở ngại và sự hoằng pháp lợi sanh cũng được tốt đẹp.

 

Phàm làm người xuất gia có 2 phần hạnh xuất gia giải thoát và hạnh đối nhân xử thế. Do vậy Môn oai nghi Sa-di có hai phần ý nghĩa:

 

– Về mặt tu tập, Môn oai nghi Sa-di là môn học hạnh xuất gia giải thoát, dùng sự tập hạnh để rèn tâm cho những người mới xuất gia.

 

– Về mặt xã hội, Môn oai nghiSa-di là môn học cách xử thế phải đạo của người xuất gia, để biết cách sống như một nhà sư, xứng đáng với những mong đợi của mọi người, hài hòa nên một đoàn thể Tăng-già tốt đẹp.

 

Môn oai nghi Sa-di là hạnh đức trau dồi của lớp học trò tập sự Sa-di trong khoảng thời gian mới xuất gia học đạo. Bổn phận của người làm Sa-di là tập giữ giới Sa-di và theo thầy học hạnh khất sĩ để chuẩn bị làm một vị khất sĩ chân chính. Như các trẻ em mới chào đời đều cần sự chăm lo và giáo dưỡng của gia đình, xã hội qua nhiều năm tháng thì mới thành nhân, hàng Sa-di mới sanh vào nhà đạo cũng vậy, cũng cần nhiều cơm thiền sữa pháp và sự uốn nắn rèn luyện của Tăng đoàn thì mới có thể thành một vị khất sĩ chân chính. Với ý nghĩa này, Môn oai nghi Sa-di đã đem lại nhiều ích lợi thiết thật cho các Sa-di. Thế nên:

 

Uốn cây từ thuở còn non

Cần chăm giới hạnh thuở còn Sa-di.

 

Môn oai nghi Sa-di là một môn học chính của hàng Sa-di, do đức Phật Thích-ca dạy đại ý và thị hiện, nhiều đời Tổ sư triển khai áp dụng. Đến đời nhà Minh ở Trung Quốc, hòa thượng Châu Hoằng (1532–1612, còn gọi là đại sư Liên Trì, hành đạo tại núi Vân Thê ở Hàng Châu…) đã tổng hợp thành 24 bài học cho Sa-di, trong đó nêu các phép tắc hành xử:

 

– Những cách lễ lạy, tụng niệm, ngồi thiền, học pháp, thọ bát, cư xử với mọi người… Sa-di đều phải tập theo nghi thức.

 

– Làm việc không được tự ý.

 

– Chẳng nên đến chỗ người thế tục khi không cần thiết. Cũng không sinh hoạt, tiệc tùng, cười giỡn, xu hướng theo người đời… Thân phận Sa-di khác biệt với người thế tục, nên Sa-di cần phải ý thức về vấn đề ly gia cắt ái. Nếu ở cấp độ xuất gia đầu tiên là xuất thế tục gia mà Sa-di chưa làm được, thì Sa-di khó mà tiến xa hơn trên con đường của chư Phật (Phật đạo).

 

– Sa-di cần giữ một khoảng cách vừa phải đối với các Ni cô. Với các Tỳ-kheo Ni, Sa-di chỉ là hàng đàn em. Trong bảy chúng Phật tử, Tỳ-kheo Ni chỉ đứng sau hàng Tỳ-kheo.

 

– Khi tắm rửa, đi vệ sinh, ngủ nghỉ, sinh hoạt cá nhân, ở riêng trong phòng… Sa-di cũng cần giữ ý tứ.

 

– Với thầy, Sa-di khác nào một đứa con đạo đức của thầy. Thầy là người sanh thân giới mạng huệ cho Sa-di, giúp Sa-di đi lên con đường của chư Phật, giải thoát khỏi sự giả dối đảo điên ngàn đời của kiếp nhân sinh, ân đức này còn lớn hơn biển trời. Sa-di cần kính thầy như Phật, dù thầy chưa thật là Phật thì Sa-di cũng được vô lượng công đức do tâm hiếu kính đó…

 

– Với bạn pháp, các pháp hữu sẽ là những người tác thành đạo nghiệp cao cả cho Sa-di. Ăn cơm có canh, tu hành có bạn, Sa-di phải biết chọn bạn tốt và phải trân trọng những thiện hữu tri thức đó…

 

– Với thân quyến của Sa-di trong đời này là những chúng sanh có nhiều nhân duyên với Sa-di, Sa-di có trách nhiệm giúp đỡ lục thân của mình về mặt đạo đức, nhưng Sa-di chớ nên lưu luyến.

 

– Với mọi Phật tử, Sa-di trân trọng:

 

Mỗi người mỗi nước mỗi non

Bước vào cửa đạo như con một nhà.

 

Trong nhà đạo, đức Phật Thích-ca là bậc cha lành của chúng ta, ngài thương các con bình đẳng, mỗi lúc đều hằng mong đưa con ra khỏi nhà lửa Tam giới. Hàng Sa-di thọ giới pháp trên các Phật tử nên xứng làm anh làm chị của những người mới thọ ba quy y và năm giới cấm. Tuy vậy nhưng Sa-di cũng chớ cho rằng mình lớn hơn ai. Sa-di nên xưng trò hoặc xưng pháp danh với các Phật tử và đừng gọi Phật tử nào là con hết…

 

Trong đời sống đa diện ngày nay, liệu hăm mấy bài oai nghi cổ truyền có đủ cho hàng Sa-di ứng dụng không? Có thể nói ngay là chắc rằng không đủ. Nên hướng giải quyết là ta cần phải nắm vững những nội dung chính và những ý thức căn bản, lại cần phải hiểu đạo lý của oai nghi, từ đó linh hoạt áp dụng Môn oai nghi Sa-di vào những hoàn cảnh sống khác nhau.

 

Do đời sống biến chuyển, xã hội có nhiều việc phát sinh, nên sự ứng dụng của Môn oai nghi Sa-di phải được triển khai thích hợp. Ví như ngày nay khi đi xe đò, không nên ngả lưng ghế bằng hoặc thấp hơn ghế kế bên, nhất là khi ngồi kế bên là người khác phái. Hay khi lái xe 2 bánh không nên lạng lách. Không nên dắt xe ra, leo lên ngồi rồi gật đầu chào thầy và xin phép đi đâu. Khi nghe điện thoại, câu “A-lô” đầu tiên nên thay bằng câu “A-di-đà Phật”, vì như thế sẽ ngầm nhắc nhở người đang đối thoại với nhà sư nên giữ ý tứ. Khi tập quyền dưỡng sinh không nên mặc quần áo ngắn như người đời. Khi đi xe buýt có ai nhường ghế cho thì nên nhã nhặn cám ơn, chớ quên cám ơn, cũng đừng nói “Chứng minh công đức…” hay “Cảm niệm công đức…” gì khiến người không hiểu. Gặp phương tiện giao thông là xe giường nằm thì Sa-di dứt khoát không nên đi. Khi kẻ lạ nào gởi cho một tin nhắn rác thì Sa-di cứ bấm liền lệnh Xóa v.v… Những việc thế này đều do nắm vững đạo lý của Môn oai nghi mà tùy nghi hành xử vậy.

 

Oai nghi là những thiện nghiệp thuộc về thân tướng. Như nói về chơn thân thì không hạn cuộc trong tứ đại, ngũ uẩn. Các bậc đại giác ngộ thấu rõ bản lai diện mục có những oai nghi vượt oai nghi. Những oai nghi này là diệu dụng của trí tuệ giải thoát hiển lộ ra. Như thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn, khi nghe hòn sỏi văng vào cây trúc phát ra tiếng động, lúc đó ngài đã giác ngộ và làm bài kệ có câu: “Nơi nơi không dấu vết, Oai nghi ngoài sắc, thanh.”. Oai nghi ngoài sắc thanh là chỗ siêu thoát của người học oai nghi. Trong Kinh Kim Cương, đức Phật đã bảo ông Tu-bồ-đề rằng: “Nếu có người nói Như Lai hoặc đến, hoặc đi, hoặc ngồi, hoặc nằm… người ấy không hiểu nghĩa Pháp thân ta nói. Bởi vì sao? Vì Như Lai không từ đâu đến, cũng không đi về đâu, nên gọi là Như Lai.” (Như Lai giả, vô sở tùng lai, diệc vô sở khứ, cố danh Như Lai.)

 

Vậy oai nghi là điều cần thiết, dù là thiện nghiệp hay là vô tác thì cũng ứng từ tâm mà ra, không hẳn là thấp hay cao. Dù muốn hay không, người tu hành cũng phải tập theo Phật hạnh. Nếu là người chơn tu thì tự nhiên sẽ có Phật hạnh, ứng theo tâm thanh tịnh của người ấy. Vậy ai ai cũng cần phải giữ hạnh, giữ cho mình và giữ cho mọi người xung quanh.

 

Khi đi xuất gia, người ta chưa cần làm Bồ-tát hay làm thiền sư gì, mà trước hết chỉ cần làm một Sa-di như pháp. Oai nghi Sa-di là học theo khuôn mẫu thân tướng của chư Phật, chư Thánh, xuất phát từ những yêu cầu thật tế của cuộc sống. Oai nghi Sa-di hiển hiện nơi lục căn thanh tịnh, phân tích ra là bảy nghiệp của thân, khẩu. Như có người cho rằng tư tưởng Đại thừa là không chấp nên không cần học oai nghi Sa-di, thì quan niệm này thật sai lầm, khác gì ông Phạm chí Trường Trảo ngày xưa thừa nhận cái “Không thừa nhận gì hết” của ông! Thật ra, không chấp phải nói cho đầy đủ là Tu mà không chấp, chớ chẳng phải không có tu. Hàng Bồ-tát thường hành lục độ vạn hạnh nhưng tâm thường không trụ bốn tướng, nên lục độ của các ngài đạt đến mức Ba-la-mật, vạn hạnh của các ngài đạt đến mức viên mãn, thể hiện tâm đức vô ngã hoàn toàn. Nếu ai nói rằng hàng Bồ-tát không trì giới thì người này mang tội phỉ báng Phật pháp, chắc rằng phải đọa địa ngục. Tự cuộc sống sẽ cho ta biết cần phải giữ giới hay không, nào phải tranh luận gì!

 

Nói đến sự học oai nghi tất phải đề cập đến việc dạy oai nghi. Các học đường tại các nước Đông Á đều trân trọng phương châm “Tiên học lễ, hậu học văn.”. Tương tự vậy, nhà Phật cũng đề cao phép tắc “Tiên học luật nghi, hậu học kinh luận.”. Hàng Sa-di ở trong giáo hội ví như những búp măng non, mà hàng Tỳ-kheo ví như những cây tre đã vươn cao tỏa bóng. Phương pháp giáo dục Tre đỡ măng là một phương pháp giáo dục cổ truyền của Phật giáo: một thầy kèm một trò, thầy vừa là thân giáo sư (sư) vừa là cha (phụ), trò vừa là hàng hậu học (đệ) lại vừa như con (tử). Thầy dạy trò bằng khẩu giáo và nhất là thân giáo mô phạm, còn trò thì trọn lòng theo thầy mà học:

 

Bước đầu bổn phận làm trò

Cả thân, tâm, trí dâng cho người thầy

Tùy thầy uốn nắn, chuyển xoay

Đặng mình diệt hẳn riêng tây ý xằng.

 

Sự giáo dục oai nghi của nhà Phật không hề tầm thường, nó đòi hỏi cao ở cả thầy lẫn trò. Phật giáo đã đào tạo được nhiều lớp người kế thừa chính là nhờ những phương pháp giáo dục toàn diện cả thân tâm, trí đức... Phương pháp một thầy kèm một, hai trò đã có quy định rõ trong Luật tạng Phật giáo. Người làm thầy mà không dạy dỗ đệ tử như pháp là trái với công lý, là có tội với Phật pháp. Kẻ làm trò mà bướng bỉnh không vâng lời thì cũng bị tội đọa. Dạy không nghiêm thầy phải đọa, dạy không nghe lỗi ở trò (Giáo bất nghiêm sư ư đọa, giáo bất thính tội ư nhân.).

 

Cần tạo môi trường tốt cho các Sa-di thành tựu oai nghi. Môi trường của Sa-di là những cơ sở tự viện, tịnh xá, học viện, thiền viện và cả giáo hội. Môi trường tốt có được là do những sự tổ chức tu học tốt của các bậc thầy ở các nơi. Ở mỗi cơ sở thì sự giáo dục mang tính gia giáo như đã nói ở trên, còn ở mức độ rộng hơn thì Phật giáo cũng đã tổ chức thành công. Ví như trường Cao đẳng Huệ Nghiêm trước đây, chư Tăng về học ở nơi đó đều phải chịu sự quản thúc của trường, dù là trong hay ngoài giờ học. Do sự nghiêm minh của trường Huệ Nghiêm mà nơi ấy đã đào tạo được nhiều bậc Tăng tài lương đống. Lại như Tịnh xá Trung Tâm ở quận Bình Thạnh, đây là một trung tâm đào tạo Tăng tài của Hệ phái Khất Sĩ ngày nay. Ở Trung Tâm, ngoài giờ đi học tại các trường Phật học trong Thành phố, chư Tăng sinh đều phải tuân thủ theo giờ giấc tu tập và sinh hoạt của đại chúng. Điều này rất tốt mà các điểm đào tạo Tăng đều nên tổ chức như thế…

 

Ngày nay, cũng có một số Tăng, Ni không giữ được các mối quan hệ tốt đẹp với mọi người. Có những vị xuất gia đã bất cần, xem thường những cảm nhận của hàng Phật tử. Lại có những vị đi quá trớn trong mối quan hệ thầy trò, khiến cho nhiều Phật tử không thấy được hình ảnh xuất gia cao đẹp nơi vị ấy nữa. Cả hai trường hợp đều không phải cách của người xuất gia tu Phật. Đồng thời, cũng có những người tu hành vì quá xem trọng hình thức mà trở nên lề mề, y như ông cụ non. Người như thế này ở ngoài đời cũng khó mà sống được với mọi người. Lại cũng có những tu sĩ trẻ đi, đứng, nằm, ngồi phóng túng, hành xử trái oai nghi, mang lại những hậu quả rất đáng tiếc cho cuộc đời tu hành của những vị ấy... Nói chung là thời nào cũng có những chuyện thái quá bất cập linh tinh, chính vì vậy mà mới có chuyện tu sửa rèn luyện!

 

Sa-di là lớp mầm non của Phật giáo, là những thế hệ kế thừa sự nghiệp của Phật giáo. Nên công tác đào tạo Sa-di là một Phật sự quan trọng và thường xuyên của Giáo hội Phật giáo. Để nung đúc, rèn luyện giới hạnh cho hàng Sa-di, các bộ luậtcủa nhà Phật từ xưa đã chú trọng và quy định nhiều phép tắc. Vấn đề của Môn oai nghi Sa-di ngày nay là mặt triển khai áp dụng, ví dụ có thể bỏ bài Quanh lò hơ lửa, thêm một vài bài về Sử dụng tin học hay Lái xe chẳng hạn… và nhất là phải nghiêm – minh.

 

Vậy bài viết này cũng thuộc về mảng Phật học ứng dụng.

 

---------------------------------------

Các bài liên quan