Bản tin phật giáo / Tin Phật sự / Một Giáo hội bị bầm dập, tổn thương và dơ bẩn

“Tôi muốn thấy một Giáo hội bị bầm dập, tổn thương và dơ bẩn"

Minh Thạnh

Tựa đề của bài viết này là một phần trích từ lời của Giáo hoàng Phanxicô viết trong Tông huấn Niềm vui của Tin mừng, văn bản được coi là cương lĩnh của triều đại giáo hoàng mới.

Câu trích dẫn là một trong số những câu được giới tôn giáo chú ý nhiều nhất. Toàn văn câu trích như sau: “Tôi muốn thấy một Giáo hội bị bầm dập, tổn thương và dơ bẩn vì sống lê la trên các đường phố, chứ không phải là một Giáo hội “xanh xao vàng vọt” vì sống đóng khung và bám víu vào chu vi hàng rào an ninh của riêng nó.”. (Trích theo Trần Mạnh Trác: Bản cương lĩnh của triều đại Giáo hoàng Phanxicô, nguyệt san Công giáo và Dân tộc số 228, tháng 12/2013).

Đó là một cách diễn đạt mạnh mẽ và hình tượng về nguy cơ quan liêu, xơ cứng của Giáo hội đạo Ca-tô La Mã, điều mà Giáo hoàng tân nhiệm đang coi là mục tiêu hàng đầu phải giải quyết. Trong các bản văn của giáo hoàng cũng như các lời phát biểu của ông, việc người tu sĩ Ca-tô La Mã quan liêu, xơ cứng không phải chỉ là một nguy cơ, mà đã là một tệ nạn phải giải quyết; không phải là một mối đe dọa, mà đã là một vấn đề phải đối phó.

Người tu sĩ đạo Ca-tô La Mã đang quan liêu hóa như thế, còn người tu sĩ Phật giáo thì sao? Có vấn đề như thế chăng? Nếu có thì đến mức nào và giải quyết ra sao?

Khác với đạo Ca-tô La Mã tổ chức thành một giáo triều, một kiểu triều đình, có “giáo hoàng” có “giáo dân” và phải có “giáo quan”, thì đạo Phật khởi nguyên tổ chức người tu sĩ thành đoàn thể những người ăn xin. Xem thế, có vẻ môi trường của đạo Phật ít làm quan liêu hóa người tu sĩ, so với triều đình của đạo Ca-tô La Mã.

Nhưng qua diễn biến lịch sử, thật tế cho thấy người tu sĩ Phật giáo cũng lâm vào trình trạng quan liêu hóa, nên có lẽ Phật giáo cũng cần một giáo hội “bầm dập, tổn thương và dơ bẩn”, theo cách nói của Giáo hoàng Phanxicô.

Không những tại Việt Nam, mà ở nhiều nơi trên thế giới, người tu sĩ Phật giáo đã chuyển từ vị trí một khất sĩ lên vị trí một giáo sĩ, một thầy Bà La Môn, chuyên lo việc tế tự. Qua thời gian, người tu sĩ Phật giáo đã dần dần đánh mất vị trí và tư duy người ăn xin, mà thay vào đó là vị trí và tư duy của một tầng lớp bề trên. Ở Việt Nam, thời gian gần đây, quá trình này bộc lộ rõ, với những sĩ quan tâm linh, những dịch vụ bậc cao... Đây là một biểu hiện của tiến trình quan liêu hóa.

Tuy không thành một triều đình toàn cầu như đạo Ca-tô La Mã, nhưng xu hướng triều đình hóa vẫn có trong Phật giáo với những từ như Vua sãi, Tăng vương, Pháp vương… Có vương, có vua ở trên thì ắt sẽ có quan ở cấp trung gian.

Dù chưa thành một bộ máy triều đình, “xanh xao vàng vọt vì sống đóng khung và bám víu vào chu vi hàng rào an ninh của riêng nó”, môi trường Phật giáo lại có những yếu tố khác thúc đẩy tiến trình quan lại hóa người tu sĩ.

Trước hết, thật tế việc trụ trì thường biến ngôi chùa thành một nhiệm sở suốt đời, dù về lý thuyết việc bổ nhiệm trụ trì có thể có thời hạn. Trong khi đó, người linh mục, giám mục đạo Ca-tô La Mã phải luân chuyển bổ nhiệm ở các giáo xứ, giáo phận, rồi cũng về hưu khi đến tuổi. Trong Phật giáo, môi trường trụ trì cố định đã làm cho người tu sĩ dễ quan liêu hóa hơn và điều này tỷ lệ thuận với thời gian trụ trì ở một ngôi chùa.

Người tu sĩ Phật giáo trụ trì là một người tại nhiệm suốt đời, cho đến khi từ trần. Mà không phải chỉ là đối với công việc trụ trì, trong các chức vụ khác của giáo hội Phật giáo cũng vậy. Khi đã trụ trì thì hầu như là trụ trì vĩnh viễn, khi được suy cử một chức vụ giáo hội thì gần như cũng là vĩnh viễn, cá biệt mới có sự thay đổi. Nhiệm sở và niên nhiệm suốt đời là môi trường quan liêu hóa người tu sĩ Phật giáo.

Yếu tố tính chất toàn quyền của công việc trụ trì cũng góp phần vào môi trường quan liêu hóa người tu sĩ Phật giáo. Đối với linh mục đạo Ca-tô La Mã, bên cạnh còn có hội đồng mục vụ giáo xứ. Họ có quy chế kiểm soát chức sắc từ tín đồ, từ người tín đồ. Sự kiểm soát đó có thể chặt chẽ, có thể lỏng lẻo tùy địa bàn nhưng là có. Còn phía Phật giáo, trừ những trường hợp riêng, phần lớn không có cơ chế kiểm soát từ tín đồ. Vì vậy, xem ra người tu sĩ trụ trì chùa Phật giáo có quyền hạn rất lớn. Chính quyền hạn ít được kiểm soát này sẽ trở thành tác nhân quan liêu hóa.

Quan liêu hóa là quá trình người khất sĩ trở thành ông quan tu sĩ nhiều quyền lực, lần lần tách biệt với tín đồ và đồng đạo, có thể dễ dàng lạm quyền. Điều đó, tất nhiên gây tai hại cho đạo Phật. Mà không chỉ riêng cho đạo Phật, khi người tu sĩ quan liêu hóa thì cả tôn giáo đều diễn tiến theo kiểu “xanh xao vàng vọt” mà giáo hoàng Phanxicô đã nói.

Cụm từ “xanh xao vàng vọt” của giáo hoàng đạo Ca-tô La Mã là rất chính xác và gợi hình, không chỉ cho đối với đạo Ca-tô La Mã. Trong Phật giáo, sự “xanh xao vàng vọt” thể hiện rõ ở những vị lãnh đạo già nua, chân đứng không vững, bước từng bước phải có người dìu đỡ, nhưng vẫn nắm lấy quyền lực, tổ chức chỉ huy công việc.

Tình trạng như thế cũng có, nhưng ít thấy hơn nhiều ở đạo Ca-tô La Mã. Ấy vậy mà họ đã cảnh báo tình trạng xanh xao vàng vọt.

Còn tình trạng những phiên họp với chiếc ghế bỏ trống, có bảng tên nhưng không có người, nhưng vẫn để ghế, coi như vẫn có. Quyền lực của chiếc ghế trống như thế còn đáng sợ hơn nhiều so với quyền lực của những vị đã phải dìu đỡ không khác gì bệnh nhân trong bệnh viện. Quyền lực của chiếc ghế trống dường như chỉ có ở Phật giáo, một kiểu siêu quyền lực suốt đời, và cũng là một kiểu siêu “xanh xao vàng vọt” tôn giáo!

Giáo hoàng Phanxicô “muốn thấy một giáo hội bị bầm dập, tổn thương và dơ bẩn vì sống lê la trên các đường phố” chính là ông muốn thấy một giáo hội khỏe, trẻ và cật lực hoạt động. Ngoài vấn đề quan liêu hóa còn có vấn đề này. Một giáo hội già nua, bô lão thì lấy đâu ra sức để “bầm dập, tổn thương và dơ bẩn”, để “lê la trên các đường phố”. Do vậy, ngoài môi trường quan liêu hóa còn có vấn đề sức khỏe và tuổi tác. Khi không có sức khỏe, không còn trong tuổi làm việc nữa, nhưng vẫn tại vị, là góp thêm yếu tố vào quá trình quan liêu hóa.

Nhiệm sở suốt đời, chức vụ suốt đời, quyền hạn suốt đời, nếu không quan liêu hóa thì mới là chuyện lạ.

Điều cuối cùng mà giáo hoàng Phanxico lo lắng và đặt vấn đề chính là sự phát triển của tôn giáo mà ông lãnh đạo. Đặt lại vấn đề ở đây từ vị trí Phật giáo cũng chính là vì mục tiêu đó. Đạo Ca-tô La Mã như thế mà còn cảnh báo “xanh xao vàng vọt”, thì đối với Phật giáo Việt Nam chúng ta, với những đặc điểm đã phân tích ở trên, còn “xanh xao vàng vọt” đến mức độ nào?

Có những điều hầu như khó có thể điều chỉnh được như đặc điểm, tính chất của công việc trụ trì. Nhưng cũng có những điều đang điều chỉnh như tương quan chức vụ và tuổi tác. Khi nào những nhà lãnh đạo Phật giáo thôi không còn cảnh dìu đi như người bệnh trước ống kính camera, máy ảnh và trước những con mắt quan sát thật tế của Tăng Ni Phật tử, thì chỉ lúc đó Phật giáo Việt Nam mới chớm thoát ra khỏi cảnh “xanh xao vàng vọt”.

Mà “xanh xao vàng vọt” không phải chỉ có thế, nó còn báo trước cái chết! Vì vậy, nên hết sức thận trọng khi đã có cảnh báo “xanh xao vàng vọt”!

KS. Minh Bình cập nhật

Nguồn: Phattuvietnam.net, ngày 2/3/2014.

Ban Biên Tập AND_ nhận xét:

Bài viết này của tác giả Minh Thạnh đã nêu lên được một vấn đề của hiện thật, và có thiện chí xây dựng, nên chúng tôi xin được cập nhật vào trang nhà, mong tác giả hoan hỷ.

Có lẽ MT. nghĩ sao viết vậy, không gọt giũa bài phát biểu của mình lắm, nên chúng tôi cắt bớt một số chỗ luộm thuộm cho bài của MT. sáng tỏ hơn.

Bài này xoay quanh một câu phát biểu của một nhà lãnh đạo tôn giáo trên thế giới để đặt vấn đề và triển khai. Chúng tôi nhận thấy là MT. đã bị kẹt vào câu nói ấy. Câu nói đó đúng là phải được hiểu trong ngữ cảnh của nó, mà đã vậy thì đâu thể đặt vào trường hợp khác được. Nên MT. đòi hỏi như thế này để làm chi: “…Quả thật đến bao giờ Phật giáo Việt Nam mới có được một giáo hội theo kiểu “bầm dập, tổn thương và dơ bẩn vì sống lê la trên các đường phố.”? Phật giáo trước sau không bao giờ như thế đâu MT, nó luôn hướng đến toàn thiện.

MT. là ai mà muốn tham gia bàn luận về “Phật giáo Việt Nam chúng ta”? Những ý tứ này của MT: “khi được suy cử một chức vụ trong Giáo hội Phật giáo Việt Nam thì gần như cũng là vĩnh viễn, cá biệt mới có sự thay đổi”, “xem ra người tu sĩ trụ trì chùa Phật giáo có quyền hạn rất lớn”, “nhưng ít thấy hơn nhiều ở đạo Ca-tô La Mã”… đều là cảm nhận chủ quan, thiếu dẫn chứng, đối chiếu, so sánh... MT. phải cẩn trọng hơn.

------------------------------------------------------------------